Słysząc hasło „zabytek” większość z nas pomyśli zapewne o pałacu, świątyni lub zbiorach muzealnych – to słuszne skojarzenie, ponieważ właśnie dla ochrony tego rodzaju miejsc i artefaktów, których znaczenie dla świata jest z jakiegoś powodu ponadprzeciętne, ustanowiono w 1983 roku Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. Aby coś mogło zasłużyć na miano zabytku, musi być wykonane przez ludzi lub przynajmniej z ich udziałem. Najczęściej są to właśnie wyjątkowo cenne budynki i dzieła sztuki. Jednak nie  tylko, ponieważ parki i ogrody choć często pozostają w cieniu  historycznych budynków – nierzadko same widnieją na liście zabytków.

W Polsce jest ponad 9000 zabytkowych parków. W okolicach Leszna i na obszarach sąsiadujących z lasami Nadleśnictwa Karczma Borowa takich parków można wyróżnić kilkadziesiąt. Towarzyszą one zamkom, pałacom, dworom. Odwiedzając takie miejscowości jak: Bojanice, Garzyn, Drobnin, Oporowo, Oporówko, Lubonia, Rydzyna, Kąkolewo, Dobramyśl, Jeziorki, Osieczna, Wolkowo wokół stojących tam zabytkowych budowli będziemy mogli podziwiać wpisaną do rejestru zabytków zieleń.

Lasy, parki i ogrody
Jednym z takich kompleksów jest Zespół Pałacowo-Dworsko-Parkowy w Drzeczkowie. Znajduje się on na terenie zabytkowego parku krajobrazowego o powierzchni ok. 15 ha.  Pałac w Drzeczkowie to oryginalna budowla , w stylu gotyku romantycznego. Pałac zbudował Ferdynand von Leesen w 1869 r. Dwór został zbudowny dla Adama Nieżychowskiego. Jest to budynek późnobarokowy, z czwartej ćwierci XVII wieku i przebudowany w XIX wieku. W 1957 roku został on wpisany do rejestru zabytków. W 2004 roku właścicielem obiektu została firma PRO-AQUA Sp. z o.o.

Apifitoterapia
Kolejnym ciekawym obiektem usytułowanym wśród zieleni w bezpośrednim sąsiedztwie lasów Nadleśnictwa Karczma Borowa  jest Zespół Dworsko-Parkowy w Witosławiu. Dwór z końca XIX w., otoczony wcześniejszym parkiem z 2. poł. XIX w., jest położony malowniczo nad Jeziorem Witosławskim. Eklektyczną bryłę dworu charakteryzuje frontowy ryzalit zwieńczony neobarokowym szczytem ze spływami wolutowymi i wieża przy północno-zachodniej elewacji. Założenie jest typowym przykładem siedziby ziemiańskiej, składającej się z zespołu rezydencjonalnego oraz folwarcznego. Pałac wzniesiono najprawdopodobniej na przełomie XIX i XX w. dla Theodora Opitza von Boberfeld. Ostatnim, przedwojennym właścicielem Witosławia był Konstanty Opitz von Boberfeld. Dwór jest położony we wschodnim skraju parku krajobrazowego o pow. 4,28 ha, od południowego-wschodu graniczącego z brzegiem Jeziora Witosławskiego. Na terenie parku znajdują się dwa okazy dębów pomnikowych. Obecnie dwór oraz park są częścią ośrodka apifitoterapii, czyli skojarzenia ziołolecznictwa z terapią opartą na leczeniu produktami pszczelimi.

Park przylegajacy do pałacu w Witosławiu
 
 
Jest jednak jeden element, będący częścią Zespołu Dworsko-Parkowego w Witosławiu leżący na terenach zarządzanych przez Nadleśnictwo Karczma Borowa. Po stronie południowo-zachodniej, w lesie poza granicami parku zachowało się mauzoleum rodziny Opitz von Boberfeld z 4. ćw. XIX w. Po zakończeniu II Wojny Światowej rodzina Opitzów wyjechała do Niemiec, a przez Witosław przeszła Armia Radziecka. Żołnierze stacjonujący w Pałacu zdewastowali mauzoleum, a trumny wrzucili do jeziora. Po ich odejściu mieszkańcy wsi zebrali szczątki i pochowali je we wspólnej mogile.

Mauzoleum rodziny Opitzów

Urokliwy przystanek
Leśne jezioro, Górznickie, oddziela od siebie dwie budowle. Na lewym brzegu stoi wzniesiony przez Niemców eklektyczny pałac. Na prawym wchłonięte przez gęstwinę szczątki warowni, z której Maćko Borkowic wyruszał łupić kupców. Pałac pochodzi z początków XX wieku ( 1908-1912 r.) i wybudowany został przez rodzinę Mullerów. Po wojnie z pałacu w Górznie ostał się jedynie korpus główny, zaś oficyny z łącznikami rozebrano, stawiając na tym miejscu szerokie skrzydła. Budynek przeznaczony został na cele społeczne
i utworzono w nim sanatorium. Pałac, prowadząca do niego aleja lipowa oraz park leśny z aleją dębową w roku 1994 zostały wpisane do rejestru zabytków. Za pałacowym tartakiem, niegdyś była to krochmalnia, kończy się asfalt. Droga wpada między drzewa, a potem piaszczystą serpentyną zsuwa się wprost na brzeg śródleśnego jeziora. W lesie widać pagórki , coś co do złudzenia przypomina porośnięty drzewami i krzewami wał. Według miejscowej legendy, w tym miejscu podczas Potopu znajdowały się szwedzkie okopy. W okolicy miało dojść do potyczki pomiędzy najeźdźcami i wojskami polskiego króla. Zginęło ponoć sporo Szwedów, w tym ich dowódca. Zostali pochowani nad jeziorem.

Park leśny wraz z aleją dębową wchodzą w skład leśnictwa Górzno Nadleśnictwa Karczma Borowa. Są to trzy wydzielenia k, l, m oddziału 62 o łącznej powierzchni 5,79 ha. Porasta je drzewostan ze 150-letnimi dębami i bukami, ponad 100-letnimi akacjami i jaworami oraz około 100 letnimi jesionami. Jest to urokliwe miejsce, chętnie odwiedzane przez społeczność lokalną. Wokół jeziora, wśród drzew wytyczone są szlaki piesze, rowerowe i nordic walking. Można nimi przemierzać okolice. Wszelkie prace polegające chociażby na usuwaniu z terenu zabytkowej części parku leśnego drzew suchych, połamanych, czy wywróconych przez wiatr, my leśnicy, musimy konsultować z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Poznaniu delegaturą w Lesznie. Potrzebne są do tego nie tylko specjalne wnioski i druki, ale i wizja terenowa przedstawiciela urzędu, który uwzględniając bezpieczeństwo odwiedzających tę część lasu ludzi wystawia pozytywne opinie.

Mapa poglądowa rozmieszczenia Zespołu Pałacowo-Parkowego w Górznie z prowadzącą do niego aleją lipową, z parkiem leśnym oraz prowadzącą do niego w północnej części aleją dębową.  
 
 
Co kryje ziemia?
Teren Nadleśnictwa Karczma Borowa oraz okolice obok walorów przyrodniczych, gospodarczych i widocznych zabytków nieruchomych, chociażby tych opisanych powyżej, posiada również (często nieuświadomione) walory zabytkowe. Są to archeologiczne dobra kultury, czyli stanowiska archeologiczne z zalegającymi w jego obrębie warstwami kulturowymi, z widocznymi w krajobrazie reliktami grodzisk czy kurhanów oraz niewidocznymi w rzeźbie terenowej śladami osad czy cmentarzysk.

Spoglądając na mapę rozmieszczenia Zespołu Pałacowo-Parkowego w Górznie nie sposób nie zauważyć po drugiej stronie Jeziora Górznickiego symbolu do złudzenia przypominającego „słoneczko”. W ten sposób oznaczone jest grodzisko. Nazywane zamczyskiem, zamczykiem, rurą, położone około 1,8 km na północny zachód od wsi, na zachód od polnej drogi do Świerczyny, około 100 m od jeziora Górznickiego, na wzniesieniu. Średnica wnętrza około 55 m, szerokość wału około 10 m, wysokość zewnętrzna ponad 3-4 m. Teren grodziska jest zalesiony. Obiekt dostępny jest i widoczny z drogi gruntowej. Grodzisko znane jest od połowy XIX w. Do rejestru zabytków wpisane zostało w 1934 roku. 100 m od południowego brzegu jeziora odkryto skarb ozdób srebrnych, datowany po 1038 roku. Ponadto na wschód od grodziska, na piaszczystej wydmie odkryte przed 1914 cmentarzysko szkieletowe.

 
Zdjęcie grodziska z lotniczego skaningu laserowego LIDAR, dzięki nim można zobaczyć co kryją lasy i jak wygląda ukształtowanie terenu.

Źródła archeologiczne stanowią taka kategorię zabytków, które najtrudniej poddają się obserwacji i ewidencji. Zalegają one generalnie pod ziemią zostawiając na powierzchni bardzo ubogie ślady. Najłatwiej obserwuje się takie ślady na terenach rolnych , najtrudniej na terenach leśnych. Tereny, które dziś obejmują lasy w przeszłości mogły być penetrowane przez ludność pradziejową i wczesnodziejową,
a ślady ich działalności nie zostały ze względów obiektywnych odkryte.
Dzięki mapom Narodowego Instytutu Dziedzictwa można sprawdzić jakie zabytki nieruchom i archeologiczne znajdują się w naszej okolicy, a przy użyciu legendy i oznaczeniu interesujących nas obiektów wyfiltrować te konkretne. Jak tylko będzie to możliwe, nie pozostanie nic innego, jak tylko ruszyć w teren i zwiedzać.

Życzymy udanych wycieczek i odkryć.

Żródła informacji i zdjęć:

Elżbieta Wyrwińska „Archeologiczne dobra kultury na obszarze Nadleśnictwa Karczma Borowa”
https://mapy.zabytek.gov.pl/nid
https://zabytek.pl/pl/
http://palacdrzeczkowo.com/palac-i-otoczenie/historia-palacu/

https://www.ekokalendarz.pl/kategoria/swieta/dzien-ochrony-zabytkow-swieta/
https://podroze.onet.pl/polska/wielkopolskie/gorzno-w-wielkopolsce-palac-mullerowie-jezioro-historia/y1mcrbs
https://www.priceline.com